در گزارشی خیابانی از شهروندی پرسیده بودند درباره کمالالملک چه میدانی؟ گفته بود: فقط میدانم نام میدانیست در کاشان! او اشتباه نگفته بود، اما بیخبریاش از کمالالملک واقعی، تأسفبرانگیز و دلسرد کننده بود؛ و این حکایت ناآشنایی ما با مفاخر ایرانی است.
«محمد غفاری»، زاده یکی از روستاهای کاشان معروف به «کمالالملک» از مشهورترین و پرنفوذترین هنرمندان معاصر ایران است که قریب 80 سال پیش (مرداد 1319) در گذشته و کنار مقبره عطار در نیشابور آرمیده است. کمالالملک نقاش، چهرهنگار و طبیعتنگار یکتایی است که در دوران عبور از قاجاریه به پهلوی، ردپای ماندگاری از خود به یادگار گذاشته است. مقطعی بزرگی از زندگی او در دربار گذشته و از ناصرالدین شاه چندین لقب و موقعیت از جمله کمالالملک را دریافت کرده است. در مدت حضور در دربار 170 تابلو کشیده که از معروفترین آن ها «تالار آینه» است. او میگوید بیشتر تابلوهای آن دوران از لحاظ سوژه تحمیلی بوده اما به مرور برای کشیدن آن ذوق پیدا میکرده است!
دو اقدام ویژه او، یکی آن است که در ایام مشروطهخواهی به نفع مشروطه دست به قلم شده و برخی مقالات فرانسویها را به زبان فارسی ترجمه و منتشر کرده است. دوم آنکه بعد از سفر اروپا در ایران مدرسه مؤثری به اسم «صنایع مستظرفه» تأسیس کرده است که با مدیریت مستقیمش مدل موفقی از پیشبرد اهداف هنری را به نمایش گذاشته است. او به واسطه این مدرسه برای مدتی سمت معاونت وزیر معارف را به عهده میگیرد که البته بعد از مدتی به خاطر اختلاف با دربار از تمام سمتهای دولتی و درباری استعفا میدهد و به باغ شخصیاش در نیشابور نقل مکان میکند.
یکی از تلخیهای زندگی این استاد برجسته آن است که در اواخر عمر، بر اثر حادثهای بینایی یک چشم خود را از دست میدهد، اما هرگز دست از کار نقاشی بر نمیدارد. کمال الملک 93 ساله در حالی در منزل نوه دختریاش چشم بر دنیا میبندد که ردی ماندگار از خود در تاریخ ایران به جا گذاشته است.
جا افتادهترین تصویری که اهل فرهنگ، از کمالالملک به خاطر دارند مربوط به فیلم «علی حاتمی» با بازی درخشان «جمشید مشایخی» است که البته این فیلم همانند سایر آثار حاتمی از ذهنپردازیهای فردی، سلیقههای شخصی و تصرفهای تاریخی خالی نیست؛ اما به هر تقدیر هنوز در توصیف و معرفی کمالالملک، اثری مفیدتر و فاخرتر از ساخته حاتمی موجود نیست.