مسجد بالابازار کاشان، یکی از قدیمیترین مساجد این شهر است که در طول ماههای اخیر با ذوقی مثالزدنی و همتی ارزشمند بازسازی شده است.
در تعمیر و نوسازی این مسجد، همزمان با توجه به نیازهای نوظهور، ظرافتهای مهمی از معماری ایرانی اسلامی رعایت شده است. ضمن آنکه با محوطهسازی صحیح، اصلاح و بهبود سالنهای در اختیار و ترمیم حجرههای اطراف، ترکیبی کارآمد از یک پایگاه مذهبی فرهنگی، نمایان شده است.
بازار سرپوشیده کاشان در طول تاریخ چندصد ساله خود، ستون فقرات و شریان اصلی شهر بوده؛ به نحویکه همواره، نماد و نشانه زندگی در این کهنشهر کویری و شاخص کنشگری اجتماعی مردم بوده است.
گرچه در نگاه ابتدایی، بازار بهعنوان رکن اقتصادی هر شهر عمل میکند و جنسی از تجارت و بدهبستان کالا و سرمایه در آن رخ میدهد؛اما در کاشان و شهرهایی با بازارهای مشابه مثل تهران و تبریز، بازارهای سرپوشیده همزمان قلب تپنده فرهنگی، مذهبی و اجتماعی شهر بودهاند.
بسیاری از جریانات فرهنگی در بازار ریشه داشته است. بسیج عمومی برای حل مسائل شهر از بازار آغاز میشده است. کنشهای سیاسی در بازار، شکل و توسعه مییافته است. فرهنگ عمومی و رفتارهای شهروندان در پناه بازار منسجم میشده است. ریشسفیدهای بازار(به تعبیری حاجی بازاریها) نقشی بیبدیل در حلوفصل مسائل مردم داشتهاند.
مسائلی نظیر ازدواج و طلاق، قضاوت و داوری، تأمین مسکن، محرومیتزدایی، حمایت از استعدادها و توسعه فرهنگی شهر متأثر از ورود و حمایت بازاریان بوده است.
نکته مهمتر آنکه در بازارها، مساجدی مهم و جریانساز نفس میکشیده است که عموما پایگاه عالمان بزرگ دینی و وعاظ نامآشنا بوده است؛ بهنحویکه در کنار آن مدارس علمیه – پهلو به پهلوی بازار – میزیستهاند.
در معماری نوین شهری- آنچیزی که بعد از پهلوی اول تا به امروز – شکل گرفته است نقش بازار در کمربند شهر، کمرنگ شده است.
پراکندگی اصناف در سطح شهرها، توسعه مغازهها و در سالیان اخیر رشد پاساژها و در این چندساله توسعه مالها و مجتمعهای بزرگ چندمنظوره، باعث شده است بازارهای متمرکز با بحرانهای جدی مواجه شوند که ریشهایترین آن، «بحران هویت» است.
به نظر میرسد در نسل نوین شهرها، بازآفرینی بازارهای سنتی و احیاء کانونهای فرهنگی مذهبی آن میتواند نقش مهم و مجددی در کالبد شهری برای آن فراهم آورد.
از این منظر بازسازی مساجد قدیمی بازار، گام نخست از این تلاش است؛ اما کافی نیست. در ادامه این حرکت،باید این مساجد با حضور روحانیون ممتاز، فعالسازی هیئتهای سنتی، گردهمآیی اصحاب فرهنگی شهر و تشکیل گروههای خبره اندیشهورز، پمپاژ جدیدی از هویت فرهنگی را آغاز کنند.
به عبارت سادهتر، در ایران آینده، بازارها به مغز متفکر فرهنگی نیازمندند.