یاتاقان هیدرواستاتیک روز چهارشنبه 2 مرداد به عنوان نخستین قطعه تلسکوپ ملی ایران با هزینه‌ای حدود یک بیستم قیمت درخواستی از سوی شرکت‌های خارجی با همکاری محققان و صنعتگران داخلی طراحی و ساخته شد.

مسعود بیدار ، عضو تیم مکانیک رصدخانه ملی ایران در حاشیه مراسم رونمایی و تست این قطعه که در کارخانه نورد و تولید قطعات فولادی برگزار شد در گفت‌وگو با خبرنگار فناوری ایسنا اظهار داشت: تلسکوپ رصدخانه ملی حدود 60 تا 65 تن وزن دارد که وزن قسمت متحرک آن حدود 55 تن است. در تلسکوپ‌های بزرگ (با قطر آینه اصلی بیش از 2 متر) به دلیل ابعاد و دقت عملکرد بسیار بالای مورد نیاز تنها راه حل برای مهار وزن، استفاده از یاتاقان‌های هیدروستاتیکی (HSB) است.

وی خاطرنشان کرد: این یاتاقان‌ که به دلیل دقت زیاد و ظرفیت تحمل بار بالا در صنایع مختلف به کار می‌رود متشکل از چند پد هیدروستاتیک ثابت است که در زیر سازه قرار می‌گیرد. لایه‌ای نازک از روغن پرفشار توسط یک واحد هیدرولیکی بین سطوح این پدها ایجاد و باعث جدایی این پدها از سطح زیرین سازه می‌شود. در نتیجه نبود اصطکاک خشک میان این دو سطح، سازه می‌تواند روی لایه نازک روغن حرکت کند.

عضو تیم مکانیک رصدخانه ملی ایران با اشاره به مشکلات ناشی از تحریم‌ها اظهار داشت: از بین معدود تولیدکنندگان یاتاق‌های هیدرولیکی در دنیا تنها یک شرکت ایتالیایی حاضر به تحویل این قطعه به ایران شد که برای ساخت این قطعه 300 هزار یورو معادل 1.5 میلیارد تومان و دو سال زمان درخواست کرده بود. لذا تصمیم به ساخت این قطعه در کشور گرفتیم و طی طرح امکان سنجی با هزینه‌ای حدود یک بیستم قیمت درخواستی و در مدت یک سال موفق به ساخت این قطعه شدیم.

بیدار که با همکاری دکتر زهره عزیزی و هوشداد جناب موفق به طراحی و ساخت این یاتاقان‌ها شده اند با اشاره به تست قطعه با قرار دادن وزنه‌ای 42 تنی روی سه یاتاقان اظهار داشت: تلسکوپ رصدخانه ملی روی چهار یاتاقان که هر یک تحمل وزنی حدود 13، 14 تن را دارند، نصب خواهد شد.

وی با بیان این که در این سیستم فیلمی نازک از روغن به قطر 50 میکرون (نصف قطر کاغذ) بین پدهای هیدروستاتیک و سطح زیرین سازه قرار می‌گیرد در خصوص پیچیدگی‌ها و چالش‌های ساخت یاتاق‌های هیدروستاتیک گفت: در طراحی یاتاقان، توازی سطوح بالا پایین باید حفظ شود تا روغن به صورت یکنواخت توزیع شود. از دیگر پیچیدگی‌های ساخت یاتاقان دقت بالای قطعات است که نهایت موج آن باید حدود 5 میکرون (یک بیستم قطر کاغذ) باشد که به همین دلیل سازندگان مختلف داخلی را بررسی و در نهایت ساخت مدار هیدرولیک و منبع تغذیه، ساخت یاتاق ها و ساخت سازه استراکچر و سازه تست را به شرکت توانمند داخلی محول کردیم.

دکتر رضا منصوری، مدیر طرح کلان رصدخانه ملی ایران هم در مراسم رونمایی از یاتاقان‌های هیدروستاتیکی تلسکوپ رصدخانه ملی به مرور تاریخچه پیگیری ساخت رصدخانه ملی در کشور پرداخت و گفت: ایده احداث چنین رصدخانه‌ای در کشور به دوران ناصرالدین شاه برمی‌گردد. در این دوره محمودخان قمی (مشاور الملک) که از منجمان تحصیل کرده فرانسه بود و حتی سیارکی کشف کرده بود مدت‌ها پیگیر رصدخانه سلطنتی بود که در نهایت ناصرالدین‌شاه قاجار به او پاسخ داده بود که «ما را نیازی به اسباب فرنگی تفرج آسمان نیست و نباید پول را خرج هوا کرد»!

منصوری خاطرنشان کرد: در دهه 60 یکی از ایرانیان ثروتمند که تسلکوپ‌های بزرگ مستقر در جزایر قناری را دیده بود برای ساخت یک رصدخانه ملی توسط دانشگاه کرمان اعلام آمادگی کرد ولی این پروژه به حدی طول کشید و آن فرد آنقدر اذیت شد که از تصمیم خود پشیمان شد!

عضو شورای سابق پژوهش‌های علمی کشور تصریح کرد: در سال 1377 پیشنهاد طرح تاسیس رصدخانه ملی ایران به عنوان یکی از دو طرح کلان پژوهشی در شورای پژوهش‌های علمی مطرح و در سال 78 طرح مکان‌یابی رصدخانه ملی تصویب شد. مطالعات کتابخانه‌یی طرح از سال بعد شروع شد و در سال 81 بودجه‌ای برای مکان یابی رصدخانه ملی از سوی وزارت علوم تخصیص داده شد. در اسفند ماه 82 طرح رصدخانه ملی در هیات دولت تصویب شد اما به دلیل مشکلات موجود کار به کندی پیش می‌رفت تا در آذر ماه 85 طرح رصدخانه ملی به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی محول شد و به همت ریاست پژوهشگاه پروژه به طور جدی پیگیری شد.

دکتر لاریجانی، رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی هم طی سخنانی در این مراسم با ابراز خرسندی از به ثمر نشستن این طرح در ایام نیمه ماه مبارک رمضان اظهار داشت: بعد از رصدخانه خواجه در مراغه پس از هزار سال رصدخانه‌ای حرفه‌یی در کشور در حال ساخت است که آثار پربرکتی برای کشور خواهد داشت. همراه با این رصدخانه حجم عظیمی از نیروهای انسانی متخصص در حوزه‌های مختلف تربیت شده، پژوهشکده نجوم تاسیس شده و تحقیقات جدی نجومی در حال انجام است و تیم فنی خوبی در این حوزه در حال شکل‌گیری است.

وی خاطرنشان کرد: ما در اجرای طرح رصدخانه ملی به هیچ وجه بسته عمل نکرده ایم و تعامل خوبی با خارج کشور داریم اما طوری نیست که اگر چیزی را به ما ندادند کار را متوقف کنیم بلکه با اتکا به نیروهای متخصص داخل آن را می‌سازیم و کار را پیش می‌بریم.

لاریجانی تصریح کرد: رصدخانه پروژه‌ای است که دانشمندان ما در آن به طور درجه اول با عالم واقع ارتباط برقرار می‌کنند و با اجرای این طرح دانشمندان کشور جرات نقب زدن به واقعیت را پیدا می‌کنند.

رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در ادامه با اشاره به پیشرفت‌های علمی قابل توجه صورت گرفته در سالهای اخیر اظهار داشت: پیشرفت طرح رصدخانه ملی هم مدیون حمایتهای مقام معظم رهبری است که به حق استراتژیست پیشرفت علمی کشور در 20 سال اخیر بوده‌اند. زمانی که طرح رصدخانه زمین‌گیر شده بود نامه‌ای خدمت رهبر معظم انقلاب دادم که با دستور ایشان توانستیم هفت، هشت میلیارد تومان به پروژه تزریق کنیم در حالی که تا پیش از آن نتوانسته بودیم مسوولان مربوطه از جمله وزارت علوم را به حمایت از طرح متقاعد کنیم.

وی با اشاره به حمایت‌های مناسب دولت ، استاندار اصفهان و مسئولان کاشان از طرح رصدخانه که در یکی از قلل با ارزش نجومی در این شهرستان احداث می‌شود، اظهار داشت: بسیاری از مشکلات در روند اجرای طرح رصدخانه ملی از مشکلات عمومی بوده که بعضا ناشی از سوء مدیریت‌ها بوده است. بسیار امیدوارم، دکتر روحانی، نظم بسیار بهتری به اقتصاد کشور بدهد و مطمئنا آینده بسیار درخشانی در انتظار پروژه‌های کلان علمی است.

http رونمايي از نخستين قطعه تلسکوپ رصدخانه ملي ايران