کاشان از 19 تا 26 مرداد میزبان بخش افتتاحیه و سمینار نوزدهمین جشنواره نمایشهای آیینی و سنتی است.
نقالی، شبیه خوانی، پرده خوانی، خیمه شب بازی، روحوضی از گونه های نمایش های آیینی و سنتی ایران است.
روحوضی ، تخت حوضی یا سیاه بازی یکی از قالب های نمایشی با رویکرد شاد و طنز، زمانی پررونق ترین گونه نمایش و مورد توجه مردم بوده است.
مهم ترین ویژگی این شیوه نمایش شاد، لحن و زبان انتقادآمیز بازیگران آن بوده بطوری که بازیگران این نوع نمایش با مطرح کردن مسائل روز و نقد آن، نمایش را پیش می برده اند.
در دهه های اخیر این قالب نمایشی در روند تکاملی خود از تخته های وسط حوضخانه های قدیمی جدا و به صحنه تئاتر آمد و اصالت و هویت اولیه خود را از دست داد.
می توان گفت نمایش های طنزی که امروزه در سالن های تئاتر یا اماکن عمومی اجرا می شود با نمایش های تخت حوضی یا سیاه بازی وجوه اشتراک دارند.
اینک برگزاری نوزدهمین جشنواره نمایش های آیین و سنتی در کاشان، بهانه و فرصت مناسبی است برای آسیب شناسی نمایش های طنز در کاشان
خنده و شوخی در زندگی
قبل از هر چیز باید به ضرورت خنده و شادی در زندگی تاکید کنیم و بگوییم که طنز و شوخی زبان همیشگی انسان و در ذات زندگی همه ماست.
مطایبه و شوخی و حسی که ایجاد می کند، یعنی خنده و شادی، همیشه با انسان بوده و تا هر زمان که انسان روی این کره خاکی زندگی کند، خنده و خندیدن هم همراه او خواهد بود.
خنده، روح و روان انسان را زلال و افسردگی و ناراحتی را از او دور می کند و آدم را از یکنواختی و کسالت و درماندگی بعضی مشکلات نجات می دهد.
پس کسی که خنده و شادی را کتمان یا با آن مخالفت کند فرد سالمی نیست.
شوخ طبعی ابزاری برای زندگی و خنده و شادی، دارویی برای درمان دردهای زندگی است.
طنز و نمایش طنز
مهم ترین گونه ی شوخ طبعی، طنز و یکی از ابزارهای شوخ طبعی و ایجاد خنده، نمایش طنز است.
نمایش طنز نوعی قالب هنری است که شرایط خندیدن را برای مردم مهیا می کند و از سوی دیگر قشرهای مختلف جامعه را به هم پیوند می زند، مخصوصا در جامعه ای که طبقه فرودست آن قدرت و توانایی انتقاد از طبقه فرادست را ندارد.
نمایش طنز در واقع هنر درست خنداندن است و کار آسانی هم نیست و هر کسی نمی تواند آن را انجام دهد.
در طنز و نمایش طنز، معنا و مفهوم وجود دارد و تماشاچی را به تعقل و تامل وا می دارد، چرا که زبان طنز، جدی، کنایه آمیز و اعتراضی است.
طنز با سبکسری و رفتارهای جلف میانه ای ندارد، می خنداند اما نه با قهقهه بلکه با لبخندی توام با تاسف و تامل و تفکر.
نمایش طنز، تماشاچی را به فکر وا می دارد تا بدی را از خود، خانواده یا اطرافیان و جامعه اش دور کند.
آشکارکردن عیب ها و صفات رذیله و برطرف کردن بدی ها و اصلاح جامعه از ویژگی های نمایش طنز است.
در نمایش طنز بی آنکه قبح زدایی یا از واژگان موهن و رکیک استفاده شود، با وارونه سازی از زیبایی و خوبی جانبداری می شود تا زشتی و بدی برجسته تر شود.
طنز مثل چاقوی جراحی است که کسی با برش آن کشته نمی شود، بلکه هدف از برش با چاقوی جراحی، بهبودی بیمار است.
در واقع حقیقت طنز ، نقد است، نقد یک موضوع اجتماعی یا مسئله سیاسی یا فرهنگی، هنری.
طنزپرداز کیست ؟
طنزپرداز منتقدی است كه با استفاده از طنز، آنچه در واقع وجود دارد، موضوع یا مفهومی را با اغراق و مبالغه به نقد می كشد، نقد وقتی با مبالغه آمیخته شد و این مبالغه صورت طنزآمیز به خود گرفت، اسباب خنده تماشاچی را فراهم می کند.
طنزپرداز نماینده وجدان جمعی جامعه و در واقع صدای فطرت پاک انسان است .
هنگامی که ارزش های اخلاقی رعایت نمی شود طنزپرداز با هنر خود باید ناهنجاری های رفتاری را به صورتی به نمایش بگذارد که در نظر مردم، نفرت انگیز جلوه کند، نه اینکه خود مروج نابهنجاری ها و بی فرهنگی ها باشد.
فخامت و جلافت طنز
نمایش طنز در صورت کم دقتی می تواند به هزل و هجو کشیده شود و با ظاهر و کارکرد طنزگونه اش، جنسیت یا قومیت یا عقیده ای را تحقیر کند.
بنابر این باید مرز بین طنز و لودگی مشخص شود.
طنز به معنای گرفتن خنده به هر قیمتی نیست و خنده نمایش طنز، نباید خنده حاصل از مسخرگی و لودگی باشد.
رعایت ادب، انصاف، وجدان، اخلاق، حق گویی، دوری از هتک حرمت و توهین طنز از ارزش های طنز به شمار می روند.
آن چیزی که باعث فخامت طنز و ارزشمندی آن می شود، رعایت خط قرمزهای ادبی، اخلاقی و انسانی است و آنچه باعث جلافت آن می گردد لودگی و فحاشی و حرف های زننده است.
نمایش های طنز یا هزل
متاسفانه امروز برخی نمایش های طنز کاشان، اسیر لودگی و مضحکه شده و مسیر درست خود را فراموش کرده و فاقد حداقل ویژگی های یک طنز مطلوب است. 
مشکل این است که برخی هنرمندان جوان کاشان به خوبی از تجربیات پیشکسوتان هنر نمایش این شهرستان، بزرگانی نظیر آقای رضا کریمی، استاد بهمن صادقپور یا مرحوم آقای عباس محسنی استفاده نمی کنند.
در نمایشهای طنز کاشان باب شده، مردی لباس زنانه بپوشد و زن ها را مسخره کند و بقیه هم بخندند.
نمایش هایی که عمدتا بانوان کاشانی را با شوخی های زننده و تلویحات جنسی تحقیر می کند یا حرف ها و فحش هایی به کار می رود که مناسب کودکان و نوجوانان نیست.
این طنزهای لوده و سخیف نه تنها هیچ کمکی به بهبود و اعتلای فرهنگ این شهر نمی کنند بلکه ترویج بی فرهنگی می کنند، حتی دیده شده مشاهیر شهر کاشان نظیر کمال الملک ، سهراب سپهری یا امیرکبیر دستمایه لودگی و تمسخر برخی گروههای نمایشی شده اند، یا قسم به امام حسین (ع) و ابالفضل العباس (ع) تکه کلام بازیگران این گونه نمایش ها شده است.
با عذرخواهی فراوان ، نمونه هایی از تعابیر و اصطلاحات زشت یکی از گروههای نمایش طنز کاشان را برای صحت ادعای خود و فهم بهتر موضوع در اینجا مثال می زنیم :
هر کی شجاعه خره + کاشانیا آدم های شجاعی نیستند / من بخت دختر شما را گشاد خوام کرد / آشغال کله / چشمت درآد / نظرت درآد / شوهرم باهام سرد شده / شکل شغال شدی / خاک بر سرت / به همه بگو به تو چه / عنتر / گولو / کره خر / روده نزن / ببند او گاله را / گور پدرش / کره خر و ... گند سگ ( کنایه از باد معده ) و ...
کارشناسان اعتقاد دارند نمایش هایی که تحت عنوان طنز با انواع فحش و ناسزا و شوخی های رکیک مخاطبانشان را می خنداند، طنز واقعی نیستند بله این نمایش ها هزل هستند. به گفته آنان نمایش های هزل، نوعی از زشت نگاری است که در آن کلام و گفتار ، به تعابیر و اصطلاحات و حرف هایی نزدیک می شود که گفتن آنها در محیط جامعه و زندگی رسمی و درتعاملات اجتماعی ، حرام یا نامتعارف و نکوهیده است .
استفاده از شوخی های دوپهلو و جنسی و به کاربردن فحش و ناسزا در نمایش های طنز نه تنها مصداق بی حیایی، قبح زدایی و ولنگاری است، بلکه پیش پاافتاده ترین و توهین آمیزترین روش برای به خنده واداشتن تماشاگر محسوب می شود.
تمرکز روی شوخی های زشت و بددهانی در نمایش ها به منظور خنداندن تماشاگر مورد توافق هیچ فرد هنرمندی نیست و شرع و عرف جامعه اسلامی ایرانی هم اجازه این گستاخی ها و بی پروایی ها را نمی دهد.
چاری چاپلین ، لورل و هاردی و جری لوئیس و بزرگان طنز دنیا در جوامعی که تقید فرهنگی خاصی نداشتند و در برخی مسائل زمینه ها آزاد بودند، ساعت ها مردم را می خنداندند بدون اینکه از شوخی های رکیک و مبتذل استفاده کنند.
آیا شکرپاره اصفهان مرحوم ارحام صدر هم با تکرار فحش و اصطلاحات و شوخی های زشت و زننده توانسته بود مسئولان و مردم و قشرهای فرهنگی اصفهان و به ویژه گردشگران این شهر را به دیدن نمایش های طنز خود جلب کند ؟
مردم و نمایش های طنز
برخی نمایش های به اصطلاح طنزی که با گویش کاشانی در کاشان اجرا می شود، هیچ شباهت و نسبتی با رفتار و خصوصیات اخلاقی اکثریت مردم کاشان ندارد اما سئوال این است، چرا مردمی که برای ارزش های خانوادگی احترام قائلند چنین نمایش هایی را می بینند و از آن استقبال می کنند؟
بدیهی است در جامعه ما با وجود مشکلات و گرفتاریهای فراوانی که هست ، مردم گرایش زیادی به دیدن نمایش های طنز دارند.
مردم وقتی از گرفتاری و مشکلات و تلخی ها خسته شوند ، هر طنزی با هر چاشنی اعم از لودگی و توهین را به خاطر احساس لذت و سرگرمی که در ذات خود دارد می بینند و به آن می خندند و ممکن است در برخی اوقات استقبال شایان توجهی هم از این نمایش ها بشود اما این ارزش نیست.
چرا باید کودکان و نوجوانانی که شخصیت آنها هنوز شکل نگرفته، با اولیای خود این نمایش ها را ببینند و به الفاظ رکیک و اصطلاحات سخیف این نمایش ها بخندند و حتی چند اصطلاح زشت را یاد بگیرند و در خانواده یا مدرسه آن را تکرار کنند ؟
مردم باید بدانند وقتی کارگردان یا بازیگر یک نمایش با ضرب و زور شوخی های رکیک و فحش و ناسزا بخواهد خود را نشان دهد و آمار تماشاچیانش را بیشتر کند ، هم زشتی را ترویج داده و هم با این کار، آثار هنری واقعی را کم فروغ تر می کند.
وقتی مردم به دیدن چنین هزل هایی عادت کنند ، طنز فاخر را پس خواهند زد.
مسئولان و نمایش های طنز
متاسفانه بی توجهی برخی مسئولان فرهنگی و گروههای نمایشی کاشان به محتوای واقعی طنز باعث شده که حد و مرز طنز واقعی با لودگی و هزل و خل بازی مشخص نشود.
برخی مسئولان با دعوت از گروههای نمایشی که ضوابط اخلاقی را رعایت نمی کنند، به این وضعیت نابسامان دامن می زنند. .JPG)
مسئولان فرهنگی شهر ما و شورای نظارت بر متون نمایشی کاشان هم اگر از اجرای این نوع نمایش های سخیف، حمایت نکنند اما نسبت به اجرای آن هم بی تفاوتند.
به صراحت باید گفت از مدیران و مسئولانی که نه نمایش را می شناسند و نه با هنر میانه ای دارند و از طرفی حفظ جایگاه و پست شان را مهمتر می دانند، انتظار برخورد با این نوع نمایش ها سخت است.
سخن آخر
هنرمند طنازی که توقع دارد روزی در یکی از میدان های شهر کاشان مجسمه اش را نصب و او را به نیکی یاد کنند
باید از تجارب پیشکسوتان درس بگیرد.
هنرمند طناز با دقت و وسواس و با نکته سنجی و بذله گویی باید با زبان طنز، بدی ها را گوشزد و حس تنفر از زشتی و بدی را در تماشاچی ایجاد کند .
هنرمند طناز باید مراقب باشد فرهنگ و هنر، مشاهیر، ارزش های اخلاقی و اعتقادات دینی و مذهبی قاطبه مردم این شهر را با بداهه گویی های نابجا و لودگی های خود مخدوش و تحقیر نکند.
هنرمند طناز باید مخاطب خود را بشناسد و آثاری در خور همان مخاطب اجرا کند.
هنرمند طناز نباید به همکاری با صاحبان قدرت و پول افتخار کند و باید در خدمت مردم باشد.
هنرمند طناز که منتقد همه قشرهاست نباید با خشونت کلامی و غضب آلود با منتقد خود برخورد کند.
به هر حال امیدواریم برگزاری نوزدهمین جشنواره نمایش های آیینی و سنتی در کاشان و کارگاههای علمی آن، پایانی بر هزل و لودگی در نمایش های به اصطلاح طنز کاشان باشد.
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.jpg)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
